Naimi’nin eseri bilhassa Kanuni devri imar faaliyetleri ve Kudüs su yolları konusunda içerdiği birinci elden bilgiler bakımından değerlidir. Naimi’nin tam olarak ne zaman Kudüs’te bulunduğu bilinmemekle birlikte eserinde verdiği Kudüs surlarıyla ilgili bilgilerden H.944-948 (yaklaşık:1537-42) tarihleri arasında orada bulunduğu kesindir. Kanuni’nin Kudüs’ü imar için gönderdiği kafilenin katiplik görevini deruhte eden Naimi bilahere intibalarını mesnevi tarzında kaleme almıştır. Eserin 47b-57a. arasındaki yaklaşık 10 varaklık kısmı da Kudüs su yollarına tahsis edilmiştir. Biz de bu bölümde yer alan bahisleri özetleyerek vermek istiyoruz. Naimi’nin adını vermeden “üstad” diye andığı ancak diğer bazı kaynaklara göre Lala Mustafa Paşa olan imar görevlisi Kudüs’te yaptığı ilk araştırmada şehrin en acil ihtiyacının su olduğunu görür ve çareler arar. Yerlilerden iki günlük mesafedeki dağda birçok su kaynağı bulunduğu ve bu suların İsrailoğulları zamanında şehre kadar getirildiğini öğrenen “Üstad” durumdan Kanuni Sultan Süleyman’ı haberdar eder. Kanuni de su getirme fikrini benimser ve şu emri verir:

Evvela ana su götürsünler Ol binaya hemen el ursunlar

Demesinler ki çok hazine gider Bir içim suyu bin hazine değer

Bu emir üzerine Üstad yanına Naimi’yi de alarak bahsi geçen dağdaki su kaynaklarını teftişe gider ve gerçekten kâfi miktarda leziz su kaynakları bulunduğunu görür. Naimi, tespit edilen su kaynaklarının adını da veriyor: Ayn-ı A’tan, Ayn-ı Ferruc, ve Ayn-ı Salih. Şair her birinin lezzeti hakkında abartılı övgülerde bulunuyor. Birkaç örnek:

Gelelim imdi Ayn-ı Atan’a Ki verir vasfı yüz safa cana

Nuşu âb-ı hayata meşreptir Erdiği hastaya mücerreptir

Ayn-ı Ferrucu seyreden âdem Komadı canda gussa dilde elem

Ger yüze gelse çeşme-i hayvan Der idim aynıdır anın bu heman

Ayn-ı Salih gibi kanı bir su Ki ola dil-pezir ü hem dil-cu

Bir acep taş içindedir başı Çeşm-i aşık gibi akar yaşı

Anadolu ve Şam’dan getirilen ustalar temeli atarlar ve çalışmalar başlar. Taş işçileri dağı delerler, diğerleri su yollarını kazar künk döşerler ve suyu akıtırlar. Suyun akmasıyla her taraf yeşerir ve vadi çimen denizine döner;

Künge alıp heman su yolcuları Kaptılar suyu kaçtılar ileri

Her ne vadiye kim revan oldu Gül gibi güldü gülüstan oldu

Öyle bitti ekinleri guya Mevc ururdu bir yeşil derya

Su, yol üzerinde Hz. İsa’nın doğum yeri olan Beytüllahim’e ulaşınca yörede yaşayanların talebi üzerine oraya da biri insanlar diğeri hayvanlar için iki tane havuz yapılır:

Cem olup cümle halkı o l kuyun Talibi dahi ragıbı suyun

Dediler geldi su mekanımıza Hak bilir su sepildi canımıza

Bir keremdir ki etmiş ol server Yok mudur bize de hakk-ı nazar

Gördüler var taleplerinde savab Verdiler istedikleri kadar âb

Naimî su yolu açma çalışmaları esnasında yaşanan zorluklar ve bunların nasıl aşıldığı ile ilgili bazı teknik bilgileri de vermektedir. Buna göre su yolu bir dağa tesadüf eder. Dağın içinden 80 arşın derinliğinde su kuyuları açılır, çarklarla molozlar çekilip atıldıktan sonra kuyular kanallarla birbirine bağlanarak büyük zahmetlerle suyun yoluna devam etmesi sağlanır. Kudüs’e yakın yerde büyük bir gölet boşluğu vardır. Su orayı doldurur ve insanlar bunu seyretmeye gelir, gölde yüzerler:

Birke âb-ı revanla doldu tamam Seyrine çıktı nice serv-i hıram

Şehrin ey nice sim-ten mâhı Atılırdı içine san mâhî

Su yüzünde yüzerdi her mehveş Nilgûn-ı âsümanda sanki güneş

Halilürrahman tarafına da bir çeşme yaptıktan sonra su nihayet uğurlu bir vakitte şehre ulaşır ve ortalık bayram yerine döner. Naimi, daha sonra şehirde yapılan çeşmeler ve sadırvanlar hakkında bilgiler vermektedir. Buna göre Aksatullah ile Sahratullah arasında inşa edilen çeşmelerin isimleri şöyledir: Çeşme-i bab-ı hutta, Çeşme-i bab-ı silsile, Çeşme-i hammamü’l-Ayn ve Çeşme-i bahr-ı nâzır. Her birini ayrı ayrı öven şairin övgülerinden birkaç örnek beyitle yazımızı bitirelim:

Tak mı bu meh-i mukavves mi Kavs burcu mu ya mukarnas mı

Şemse midir bu yoksa şemse-i mihr Bu kemer mi yahut hilal-i sipihr

Tak-ı gerduna tan eder kemerin Şemse-i şemse dahi şemselerin

Her gece encüm ey imaret-i hayr Göz açıp subha dek eder seni seyr

Beyt-i makdisde demezen amma Dahi mislin getirmedi dünya.

Mealen: Bu, çeşmenin tâkı mıdır yoksa kavisli hilal mi? Bu, yay burcu mu yoksa mukarnas mı? Bu, çeşmenin süsü olan şemse mi yoksa göğün güneşi mi? Bu, çeşmenin kemeri mi, yoksa gökteki hilal mi? Ey hayırlı yapı, her gece yıldızlar gözlerini açar da sabaha kadar hayranlıkla seni seyrederler. Sadece Beyt-i Makdis’de değil bütün dünyada senin bir benzerin yok.

[1] M.Yaşar Kandemir, Fezail, DİA, 529-31

[2] nşr. Ahmed Ramazan Ahmed, 1-11, Kahire 1982